Prikkels spelen een grote rol in ons dagelijks leven, vaak zonder dat we het doorhebben. Van het geluid van een rinkelende telefoon tot de aanraking van kleding op onze huid, prikkels zijn overal. Voor de meeste mensen zijn ze vanzelfsprekend, maar voor anderen kunnen ze overweldigend zijn. Vooral mensen met autisme, ADHD of die hoogsensitief zijn, kunnen last hebben van allerlei soorten prikkels. Gelukkig bestaan er manieren om hiermee om te gaan. In dit artikel leggen we uit wat prikkels precies zijn, hoe ze werken, wat de gevolgen kunnen zijn van overprikkeling en wat je tegen overprikkeling kunt doen. Of je nu zelf prikkelgevoelig bent of iemand in je omgeving beter wilt begrijpen, dit artikel biedt de antwoorden.
Wat zijn prikkels?
Prikkels zijn signalen die je via je zintuigen waarneemt en door je hersenen worden verwerkt. Deze signalen kunnen afkomstig zijn uit je omgeving, zoals geluiden, geuren, licht, of aanrakingen, maar ook uit je eigen lichaam, zoals honger of pijn. Prikkels helpen je om te reageren op wat er om je heen gebeurt. Ze sturen je gedrag, emoties en gedachten en zijn essentieel voor het functioneren van je lichaam en geest.
Hoe werken prikkels?
Je zintuigen (wat we horen, zien, voelen, ruiken en proeven) nemen constant informatie uit de omgeving op. Deze informatie wordt doorgegeven aan je hersenen, die bepalen hoe je daarop reageert. Denk bijvoorbeeld aan het geluid van een rinkelende telefoon: je hersenen herkennen dit als een signaal om op te nemen.
Niet alle prikkels zijn even sterk. Sommige prikkels vallen direct op, zoals een fel knipperend licht, terwijl andere subtieler zijn, zoals een zachte geur in de lucht. Je hersenen filteren continu welke prikkels belangrijk genoeg zijn om aandacht aan te besteden.
De verschillende soorten prikkels
Prikkels kunnen als volgt worden ingedeeld:
- Interne prikkels komen uit je eigen lichaam. Voorbeelden zijn honger, dorst, vermoeidheid of stress.
- Externe prikkels komen van buitenaf. Dit zijn bijvoorbeeld geluiden, bewegingen, geuren of temperatuurverschillen.
Daarnaast zijn er emotionele prikkels, zoals het zien van een verdrietige film, en sociale prikkels, zoals gesprekken met andere mensen.
Prikkelgevoeligheid
De mate waarin je prikkels ervaart en verwerkt, verschilt per persoon. Sommige mensen zijn gevoeliger voor prikkels dan anderen. Dit wordt ook wel sensorische prikkelgevoeligheid genoemd.
Prikkelgevoelige mensen kunnen snel overprikkeld raken. Dit betekent dat ze moeite hebben om alle binnenkomende signalen te verwerken, wat kan leiden tot stress, vermoeidheid of zelfs hoofdpijn.
Prikkelverwerkingsstoornissen, zoals sensorische integratiestoornis of autisme, maken het lastiger om binnenkomende prikkels goed te filteren of te begrijpen.
Aan de andere kant zijn er ook mensen die juist behoefte hebben aan extra prikkels om zich prettig te voelen. Dit zie je bijvoorbeeld bij mensen die spanning en uitdaging zoeken in hun dagelijks leven.
De invloed van prikkels op je welzijn
Prikkels hebben een grote invloed op hoe je je voelt. Een omgeving met veel lawaai en fel licht kan bijvoorbeeld stress veroorzaken, terwijl een rustige en warme kamer je helpt ontspannen. Ook kunnen bepaalde geuren, zoals lavendel, een kalmerend effect hebben.
Prikkelarme kleding kan ook helpen tegen overprikkeling. Prikkelarme kleding is namelijk speciaal ontworpen om zo min mogelijk sensorische prikkels te veroorzaken. Voor mensen met een gevoelige huid, zoals kinderen met autisme, ADHD of een sensorische integratie stoornis, kan gewone kleding te veel prikkels geven. Denk aan kriebelende labels, naden, harde stoffen of strakke elastieken. Dit soort prikkels kunnen storend of zelfs pijnlijk zijn.
Overprikkeling
Overmatige prikkels kunnen leiden tot overprikkeling. Dit merk je bijvoorbeeld door:
- Concentratieproblemen
- Vermoeidheid
- Prikkelbaarheid
- Hoofdpijn of spanning
Een tekort aan prikkels kan daarentegen onderprikkeling veroorzaken. Je voelt je dan lusteloos, verveeld en ongemotiveerd.
Hoe ga je om met prikkels?
Om een goede balans te vinden in de hoeveelheid prikkels die je ervaart, kun je het volgende doen:
- Zorg voor regelmaat: Dit geeft structuur en overzicht aan je dagelijkse leven.
- Creëer rustmomenten: Plan regelmatig tijd in om te ontspannen, bijvoorbeeld door te mediteren, te wandelen of muziek te luisteren.
- Stel grenzen: Geef aan wanneer je overprikkeld raakt en zoek een rustige plek.
- Minimaliseer afleiding: Zorg voor een opgeruimde werkplek en vermijd onnodige geluiden of schermtijd.
- Gebruik hulpmiddelen: Denk aan een noise-cancelling koptelefoon of een verzwaringsdeken voor extra comfort.
Balans
Prikkels zijn overal om ons heen en spelen een belangrijke rol in ons dagelijks leven. Ze sturen niet alleen onze reacties, maar hebben ook een directe invloed op ons welzijn. Door bewust om te gaan met prikkels en je eigen grenzen te herkennen, kun je een betere balans vinden tussen over- en onderprikkeling. Zo blijf je mentaal en fysiek in balans.